Antzinako euskara

 Garai hartan glaziarrek estali zuten iparraldeko Europa osoa. Permafrost deituriko izoztutako lurraren muga 45 º paraleloan zegoen. Egungo Frantziaren erdian. Baina Alpeko mendiek eraginetako hozten ondorioz hegoalderantz inklinatu zen lerro horrek Bordele eta Niza gaurko hiriei dagozkien tokiak lotu zituen. Hegoaldeagoan bizitzea ezinezkoa zen. Gure arbasoek elur-orein eta Bizkaiko Golkoan bankisaren gainean itsas txakurrak ehizatu zituzten. Eurasiako kontinente muturrean kokatutako santutegi honetan zibilizazio bat garatu zen Akitaniarena.

Erlikia bezalaxe kanpoko eraginik at zegoen gure hizkuntza lurreko giza zibilizazioaren lehen lekukotasuna da. Garai hartatik datozkigun izenak toponimoak alor honetan kokatzen dira. Adibidez Larrieu abizena XX. mendeko datuek erakusten diguten bezala. Lurra horri leiala gatzaizkiolako oraindik ere bertan bizitzen segitzen dugu.

Eremu honetako toponimoak egunero ahoskatzen ditugu. Baina, zer esan nahi dute? Antzinako hizkuntza ahaztu dugulako inork ez daki jakintsuek baizik. Agian haien ikerlanak lagunduko digu gure burua hobeto ezagutzeko. Lehen begiratuan, badirudi termino guztiak logika berean kokatuta daudela. Haiengan ezkutatzen den sekretua aurkitzeak gure arbasoen izpirituaren indarra ezagutaraziko digu. Mundu hartan bizirik irauteko deklinabide sistemari ezker beharrezko eta ezinbesteko informazioa azaltzen zen funtsezko gaiei erantzuteko.

1. Non dago -urrun edo hurbil-?
2. Bizitegiko al da?
3. Aterpe bat al dago?

Adibidez : OST edo OUST hitza hiru galde horiei erantzun zaie. Argi dezagun puzzle hau.

Erakusleak

Lehenbizikoz AUR deituko mundua hiru zatitan banatu zuen antzinako euskaldunak, hots Akitaniarrak.

1. AU hitzak esan nahi du hemen edo gu, gizon-emakume garela. AU da gure lehenbiziko izena. Hitz honekin ikastoletan gure historia abiarazi behar da (eta ez gure nortasuna suntsitzen duen Parisetik inportatutako alegiarekin: galiarrak ote ziren gure arbasoak). Orain arte gure abizenen bukaeran AU daramagu: HAU, CAU, LAU, BARRAU, LARRAU, OUSTAU… XX. mendearen hasieran abizen horiek Akitaniako eta Iberiko lurraldean nagusiki ziren.

1. OR: hona edo lagunarteko mundua. Adiskideko munduari OR zeritzon Akitaniarrak. Adibidez: ordots, orein,
2. AR: han edo arraroa, arrotz, arerioa, hartz. Horrela mundu arrotza, etsairena deitu

 Munduko lehenbiziko partizio horrek gure eguneko trinitatea irudikatzen du. Jatorrizko Hirutasun hori hainbat kultura eta filosofiek kopiatu zuten bere baitan eredu hori ipintzeko Aurrizki moduan AU, OR eta AR erakusleek objektuaren kokapena zehazten digute.

Adibidez :

1. AUTHEZ: gure hemengo
2. ORTHEZ: ondoko
3. ARTHEZ: urrungo

Era berean hiru erakusle horiek erabiltzen zituen tartea eta denbora neurtzeko. Adibidez. (BA -emakumea- )

1. AUBA: gure -hemengo -gazte-
2. ORBA: ondoko edo adineko
3. ARBA: urruneko antzinako zahar emakume -arbaso-. 4.

Lokatiboko deklinabide.

Nahasmen hori saihesteko Akitaniarrak asmatu zuen lokatiboko deklinabidea. Aurrizkian erakuslea adjektibo gisa gelditzen da. Hitz bukaeran ezartzen den lokatiboko deklinabideak bere gain hartzen du objektuaren kokapena zehazteko betekizuna.

1. ON izendatutako segurtasun eremuan onak diren AU -gureko- eta OR -inguruko adiskideko- munduak kokatzen
2. AN segurtasun perimetroaren at dagoen eremu arriskuan arrotz arerio hartz dabiltza. Horrela mundua bi zatitan banatu zuen Akitaniarrak. Dualismoaren lehenengo filosofia sortu zuen. Akitanieraz hitz egin dezagun.

AUBON: gazte -emakume- gertu. AUBAN: gazte -emakume- urrun.

ARBON: zahar -emakume- gertu. ARBAN: zahar -emakume- urrun.

Mugagabeko lokatiboko deklinabidearen bukaera: EN. Adibidez, ARBEN.

Adibidez:

• ARBON, ARBONNE, NARBONNE, CARCASONNE,
• ARIGRAN, IBAN, BASTAN, BARBAZAN, SALECHAN,
• BAGEN, BENNE, BERTREN, BAUSEN,

 Irakurleari zerrenda hau osatzeko uzten diot . Hitz amaieran I bokala bada, deklinabidearen bokala desagertzen edo bustitzen da.

Adibidez:

• GARI+ON= GARIN, ASPI+ON=ASPIN,
• AURI+ON= AURION -HAURILLON-, BAI+ON=

Eserlekuko deklinabide.

Gune hori ea bizitegi ote den? Galdera horri erantzuteko izenaren bukaeran OS, AS edo ES partikula ipini zuen Akitaniarrak. “Comminges” herrialdeko kobazuloa GARGAS deitu zuen han bizi zelako. BOS BAS edo BES deituko gunean BA emakumea bizi zen. S edo Z letrak jakinarazten digu leku horiek bizitokia zirela.

Aterpeko deklinabide.

OT, AT, edo ET bukaerak jakinarazten digu aterpe bat dagoela. D ahostuna edo T ahoskabea amaieran.

• OT : BARROT, BELOT, SALOT,
• AT : BARRAT, AUZAT AUSSAT, LABAT.
• ET : BARRET, AZET, JUZET, SODE, 

Konbinatua.

Elkarri lotuta -lokatibo eserlekuko aterpeko- hiru deklinabideen konbinazioa gune baten ostalaritzari buruz jakinaren gainean jarri zaigu. Garai hartago benetako Michelin Gida.

• O + S + T = OST. Gertu bizitokia
• OU+ S + T = OUST . Gertu bizitokia
• A + S + T = AST . Urrun bizitokia
• E + S + T = EST. Zehaztugabeko , bizitokia

Adibidez, OUSTAU, OUSTAL, OUSTALET, OUSTRIERES gaskoiaraz.OSTIRALITZA

euskaraz eta HOSTELLERIE, HOTEL erdaraz. Pirinioen Olinpoko mendian ASTOS eta ESTOS deituko tontorrek nagusitzen dute.

Deklinazioen sistema eta gramatika eraginkorren medioz gehienezko informazioa jakinarazteko berebiziko hizkuntza asmatu zuten gure arbasoek adimen zorrotza zeukaten.

                                                                                                                                      Pierre Haffner